Et Yiyen Bitki: Nepenthes

Sinekkapan, çanak benzeri yaprakları olan etçil bir bitki. Salgıladığı nektarın cazibesine kapılan hayvanlar yapraklarının içine giriyor. Yapraklar, yüzeylerindeki tüylere dokunulması sonucunda hızla kapanıyor. Öyle ki, saniyede 200 kere kanat çırpan, mükemmel manevra kabiliyetleri olan sinekler bile kapana kısılıyor. İyi ama sinekkapan bitkisinin kasları yok. Öyleyse, yaprakları nasıl bu kadar hızlı kapanabiliyor? Bu soru, uzun yıllardan beri bilim insanlarının kafasını meşgul ediyordu.

Fotoğraflar, birçok tip tuzağın ultraviyole ısınları yansıtan dokulara sahip olduğunu ortaya çıkardı. Bu mor ötesi ısınlar çeşitli şekillerde oluşabilmektedir. Meselâ; yapışkan Drosophyllum tuzağının genç yapraklan, geçmiş yıla ait yaslı yaprakların parlaklığına rağmen koyu çıkıntılar seklinde, fotoğrafta açıkça belli oluyordu. Yapraklardaki yapışkan saçaklar ise koyu yaprak ağızlarıyla ters pozisyondaydılar. Birçok saksı bitkisindeki bu hususiyetler, böcekleri tuzakların içine götürücü pırıl pırıl ışıklandırılmış bir yol vazifesi görmektedir. Venüs sinek tuzağının tetik saçaklarından ve hazmedici bezlerden oluşan kısmı, tuzağın koyu renkli kenarlarının aksine parıldar. Böylece av, doğrudan saçaklara yönelir ve burada yakalanarak hazmedilir. Bu bitkilerin bazıları ise ultraviyole ışın yansıtan unsurlarını avlarının çeşitlerini seçmede kullanmaktadır. Meselâ; Drosera Erythrorhizaavlarını hususi yapışkan saçaklarla ve ultraviyole ışın yansıtarak seçmektedir.

Nasıl Oluyor?

Harvard Üniversitesi’nden Prof. Lakshminarayanan Mahadevan ve meslektaşları, yaprakların sırrını kısmen de olsa çözdü. Araştırmacıların elde ettiği verilere göre, yaprağın iç kısmındaki tüylerin uyarılmasıyla dış yüzeyindeki hücrelere su pompalanıyor. Dış yüzeydeki hücreler uzuyor ama iç yüzey değişmiyor. Bu, yaprağın içe doğru bükülmesi için basınç oluşturuyor. Yaprak, yapısından dolayı aniden içe bükülüp kapanıyor. Sonuçta böcek arada hapis kalıyor.

Nepenthes Adlı Bitki Böcekleri Nasıl Yutuyor?

Bundan başka çok sayıda etçil bitki var. Genellikle besin maddeleri açısından fakir topraklarda yaşayan bu türlerin çoğu böcek gibi küçük hayvanlarla besleniyor. Nepenthes de içi sindirim sıvısıyla dolu, sürahiyi andıran tuzaklara sahip etçil bir bitki. Kaygan yüzeyinden düşen böcekler bu sıvıda boğuluyor. Şunu da belirtelim, tavanda baş aşağı yürüyen, duvara tırmanan bu hayvanların yüzeylere tutunmalarını sağlayan özel ‘ayakkabıları’ var. Böceklerin ayakları bilim insanlarının ilgi odağı. Söz gelimi kısa bir süre önce Max Planck Enstitüsü, Stanislav Gorb ve ekibinin ‘güçlü bir bant’ yaptığını açıkladı. Böceklerin ayaklarında bulunan uçları mantar şeklindeki tüyleri örnek alan, yıkanabilen ve defalarca kullanılabilen bir bant. Ünlü karınca uzmanı Prof. Bert Hölldobler ve meslektaşları, karıncaların kaygan bitki yüzeylerinde nasıl yürüyebildiklerini anlayabilmek için örücü karıncalarla (Oecophylla) deneyler yaptı. Bir örücü karınca, kendi ağırlığının 100 katı ağırlığında bir metal parçasını taşıyarak cam tabaktan baş aşağı sarkabiliyor! Ama Nepenthes’in kaygan yüzeyi örücü karıncanın bile ayaklarını kaydırıyor.

Nepenthes adlı bitkinin, içi sindirim sıvısıyla dolu tuzakları var; yüzeyde kayan böcekler, bu sıvıya düşüyor. Araştırmacılar, bu maddenin yüzde 90′dan fazla sulandırıldığında bile kısa sürede sineklerin vücudunu tamamen kapladığını ve hareket edemez hale getirdiğini belirledi.